Nhàu có tên khoa học là Morinda citrifolia, thuộc họ Cà phê Rubiaceae. Đây là cây thường có ở vùng ôn đới và nhiệt đới. Tại Việt Nam, Nhàu thường được tìm thấy gần ao, hồ sông suối tại miền Trung và Tây Nam Bộ. Cụ thể là tại vùng: Quảng Bình, Quảng Trị, Bình Dương, An Giang,…
- Tên khoa học: Morinda citrifolia L.
- Tên nước ngoài: Great morinda, Indian Mulberry, Nunaakai (India), Dog Dumpling (Barbados), Mengkudu (Malaysia).
- Tên gọi khác tại Việt Nam: Nhàu núi, Nhàu Rừng, Ngao,…
- Bộ (ordo): Gentianales
- Chi (genus): Morinda (thực vật)
- Giới (regnum): Plantae
- Họ (familia): Cà Phê - Rubiaceae
- Loài (species): M.citrifolia
I. Mô tả
Đặc điểm của cây nhàu:
- Thân Nhàu: Nhàu là một loại cây bụi hoặc cây nhỏ, cao tới 6 m, thân vỏ màu nâu xám.
- Lá Nhàu: Lá lớn, nhẵn, xếp thành cặp đối diện trên cành, dài tới 25 cm và rộng 13 cm, hình elip hoặc hình trứng, có 6-9 cặp gân bên. Lá kèm rất rộng, tù ở đỉnh, dài tới 2 cm.
- Hoa Nhàu: Cụm hoa mọc ở đầu cành, đối diện với lá. Mỗi đầu hoa có 90–100 bông, nhưng chỉ một số hoa nở cùng lúc. Hoa màu trắng, hình ống với năm thùy, dài khoảng 15 cm.
- Quả nhàu: là một loại quả nhiều hạch hợp nhất, mỗi quả chứa bốn hạt. Ban đầu có màu xanh lục, chuyển sang vàng nhạt rồi trắng và trong khi chín, tỏa ra mùi hăng (mùi khai khó ngửi). Quả có hình elip hoặc hình trứng không đều, dài tới 9 cm và rộng 6 cm.
- Hạt Nhàu: Hạt nhàu nằm trong lớp thịt quả, nhiều hạt và có hình bầu dục, màu đen có 1 đầu nhọn.
- Rễ nhàu: Rễ cây nhàu tương tự các cây ăn quả và cây cà phê, với rễ bên lan rộng và rễ cái sâu. Rễ có màu nâu đỏ, bên trong ruột vàng.
II. Các thành phần hóa học có trong cây nhàu
- Quả nhàu chứa lignans, polysaccharides, flavonoids, iridoids, acid béo, scopoletin, catechin, beta-sitosterol, damnacanthal, và alkaloids.
- Rễ nhàu chứa 1-metoxyrubiazin, moridon, alizarin và 1-oxy-2,3-dimetoxy anthraquinon, moridin - một anthraquinon.
- Lá cũng chứa moridin.
III. Công dụng
1. Làm thuốc nhuộm
Người Austronesia (Nam Đảo) thường sử dụng vỏ cây nhàu để tạo ra thuốc nhuộm màu chàm và dùng trong may mặc.
Trong khi đó, người dân Hawaii sử dụng rễ cây nhàu để tạo ra thuốc nhuộm màu vàng.
2. Ẩm thực
Lá nhàu thường được người dân Việt Nam sử dụng để chế biến nhiều món ngon như: lá nhàu um lươn, lá nhàu nấu canh thịt bò, ếch xào lá nhàu,…
Ngoài ra, trái nhàu chín có thể chấm muối ăn, hạt nhàu có thể rang lên để ăn như hạt dưa.
3. Trong y học
Trong y học cổ truyền:
- Trà từ lá cây nhàu được dùng để chữa sốt rét, hạ sốt và giảm đau (Châu Phi).
- Các bộ phận khác của cây được dùng làm thuốc nhuận tràng, chữa vàng da (thuốc sắc vỏ thân), tăng huyết áp (chiết xuất từ lá, quả hoặc vỏ cây), và mụn nhọt (quả chín đắp trực tiếp).
- Quả nhàu dùng để chữa loét dạ dày (dầu từ quả), bệnh lao, bong gân, bầm tím, thấp khớp (thuốc đắp bằng lá hoặc quả), đau họng (súc miệng bằng nước ép trái nhàu chín), và giun sán trong cơ thể (quả tươi).
- Hạt nhàu dùng làm thuốc nhuận tràng. Lá cây được đắp để hạ sốt và chữa vết thương, áp xe, nhiễm trùng miệng và nướu, đau răng, gãy xương.
- Cây nhàu cũng được dùng để chữa bệnh tiểu đường, chán ăn, thoát vị đĩa đệm, thiếu vitamin A (lá).
Trong y học hiện đại:
Cây nhàu được sử dụng để điều trị nhiều bệnh trong y học hiện đại, bao gồm: dị ứng, viêm khớp, hen suyễn, bỏng, ung thư, bệnh tim mạch, mệt mỏi mãn tính, tiểu đường, rối loạn tiêu hóa, lạc nội mạc tử cung, đau xơ cơ, bệnh gout, tăng huyết áp, suy giảm miễn dịch, nhiễm trùng, viêm, dị ứng, bệnh đa xơ cứng, đau cơ và khớp, bại liệt, thấp khớp, viêm xoang.
IV. Giá trị thương mại của cây nhàu
- Trái nhàu tươi trên thị trường có giá khoảng từ 40.000 đ – 50.000đ/kg.
- Trái nhàu khô (từ quả nhàu non) có giá từ 120.000đ – 250.000đ/kg.
- Rễ nhàu khô có giá từ 100.000đ – 200.000đ/kg.
Ngoài ra, các sản phẩm được chế biến từ cây nhàu cũng có giá trị kinh tế cao. Cụ thể là:
- Nước cốt nhàu (làm từ trái nhàu chín lên men) có giá từ 200.000đ – 400.000 đ/lít.
- Cao nhàu được làm từ rễ trái nhàu có giá từ 100.000đ – 200.000đ/100g.
- Bột nhàu làm từ trái nhàu khô có giá từ 200.000 – 400.000đ/kg.
- Tinh dầu hạt nhàu có giá từ 400.000 – 1.000.000đ/lít.
